Transities Sociale Domein

De decentralisaties  in het Sociaal Domein zijn omvangrijk en complex. Dit heeft grote impact en leidt tot grote Transities (structuur) én Transformaties (vernieuwing).  Het gaat om veel geld, zo’n 15 miljard euro en grote politieke risico’s. De uitdaging voor gemeenten om de nieuwe taken goed op te kunnen pakken zijn groot.

Echter, de vele problemen in het sociaal domein halen de laatste jaren geregeld de krantenkoppen. Denk bijvoorbeeld aan structurele geldtekorten en een scheve balans tussen taken, bevoegdheden en de financiering.

Dat veel van deze problemen nu de kop opsteken is geen toeval. In 2015 vond de decentralisatie plaats waarmee de  verantwoordelijkheid voor jeugdzorg, werk & inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen werd overgeheveld van het Rijk naar de gemeenten. Vanuit de veronderstelling dat gemeenten dankzij hun nabijheid tot de burger deze taken beter en goedkoper zouden kunnen doen, ging de decentralisatie bovendien gepaard met flinke bezuinigingen.

Nu zes jaar later kunnen we vaststellen dat deze beoogde doelen vooralsnog bij lange na niet worden behaald: veel gemeenten worstelen nog altijd met het omvangrijke en complexe nieuwe takenpakket en de financiële tekorten lopen hard op, met name binnen de jeugdzorg. Zo werd begin juli vastgesteld dat er volgend jaar maar liefst €1,9 miljard extra naar de jeugdzorg moet.

Ketensamenwerking en informatievoorziening

Tot zover de huidige problemen. Maar hoe los je die op? Met alleen een berg extra geld zijn gemeenten er natuurlijk nog niet. Twee thema’s blijken essentieel in het komen tot een betere uitvoering van de taken in het sociaal domein.

Ten eerste is dat een goede ketensamenwerking: gemeenten werken binnen het sociaal domein samen met een hele rits aan andere partijen, en uiteraard moet die samenwerking soepel verlopen. Ten tweede gaat het om goede informatievoorziening. Denk bijvoorbeeld aan inzicht en communicatie rond de inrichting, voortgang en opbrengsten van het beleid en meer grip op de inkoop van zorg.

Welk type leiderschap?

Het op orde krijgen van deze twee factoren is echter niet eenvoudig. Uiteraard is goed leiderschap daarin van groot belang, maar er bestaan vele soorten leiderschap. Zo kenmerkt het sociaal domein zich onder meer door mensgerichtheid, relatiegebaseerd werken en intrinsieke motivatie. Dat betekent dat de meer ‘harde’ elementen als taak, rol, competentie en resultaat wat minder op de voorgrond staan.

Op basis van recent onderzoek zijn de meest geschikte leiderschapsstijlen geïdentificeerd. Dat zijn bestuurlijk leiderschap, horizontaal netwerkleiderschap, resultaatgericht leiderschap, ondernemend leiderschap, betekenisvol leiderschap en visionair leiderschap. Deze stijlen hebben gemeen dat ze verbindend werken, zorgen voor dynamiek en beweging en op basis van een hoger doel toewerken naar een resultaat.

Horizontaal en bestuurlijk leiderschap

Zo bevordert horizontaal netwerkleiderschap de ketensamenwerking. Deze stijl draagt eraan bij dat verschillende stakeholders in de keten samenkomen en een gezamenlijk belang delen. Daarmee is het één van de belangrijkste leiderschapsstijlen in het sociaal domein, binnen en buiten gemeenten, om te komen tot verbinding en een integrale aanpak. Hieruit kan gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een bepaald doel of resultaat komen.

In bestuurlijk leiderschap “staan samenwerking en het doel van het proces centraal, waardoor storende elementen van hiërarchie en macht op de achtergrond blijven”. Ook dit bevordert de samenwerking, maar is ook van groot belang voor een goede informatievoorziening binnen de keten, “waarin iedere stakeholder informatie heeft die van belang is voor een andere stakeholder, en uiteindelijk natuurlijk voor de burger die een bepaald product ontvangt”.

Samenwerking biedt dus kansen maar creëert tegelijkertijd ook risico’s. Door samen te werken verliezen lokalen overheden een deel van hun zeggenschap over taken die eerst geheel in eigen beheer werden uitgevoerd. Ook hebben zij minder grip op de begroting van de samenwerkings-verbanden terwijl zij wel meedelen in de financiële schadewanneer het onverhoopt  mis zou gaan. Daarnaast lopen niet alle samenwerkingsverbanden met dezelfde partners. Dit kan optimale dienstverlening soms belemmeren. Onze professionals ondersteunen u graag bij het inzichtelijk krijgen van de risico’s en het maken van een verantwoord en evenwichtig beleid.